Propozycje dla Inwestora – BIM, Zamówienia Publiczne, FIDIC

Niniejszy artykuł przedstawia kilka tematów, które mogą zainteresować inwestorów – prywatnych jak i zamawiających. Zwrócono uwagę na kontekst BIM w inwestycjach publicznych, kwestię kontraktów oraz propozycję rozwiązań technologicznych dla inwestorów.

Sektor budownictwa ma strategiczne znaczenie do gospodarki pod względem udziału w produkcie narodowym, tworzenia miejsc pracy i wpływu na środowisko. Europejski sektor budowlany wnosi do PKB w regionie około 9% i zatrudnia ponad 18 milionów ludzi, z których 95% jest zatrudnionych przez małe i średnie przedsiębiorstwa. Wskaźnik produktywności w budownictwie zwiększył się tylko o 1% w stosunku do minionych dwudziestu lat co ilustruje płaska lub nawet spadająca krzywa wskaźników wydajności. Analiza sytuacji wskazuje na problemy systemowe  związane z budową, jakością współpracy, niedostatecznymi inwestycjami w technologię, badania i rozwój oraz złe zarządzanie informacją. Te problemy skutkują większym ryzykiem nieprzewidywalnych przekroczeń kosztów, opóźnieniami procesu inwestycyjnego i zmian w projekcie. W efekcie budownictwo jest jednym z najmniej zdigitalizowanych sektorów gospodarki. Cyfryzacja (digitalizacja) to użytkowanie technologii cyfrowej lub komputerowej na poziomie firmy, organizacji, sektora przemysłu lub kraju. W przypadku sektora budowlanego cyfryzacja to wykorzystanie w realizacji inwestycji modelowania informacji o budynku (co oznaczamy akronimem BIM). Raporty opracowane w UE na podstawie inwestycji zrealizowanych według różnych standardów pozwalają oszacować skalę oszczędności w przypadku technikwykorzystujących cyfryzację w całym procesie inwestycyjnym, która jest rzędu 10-20%. Wielka Brytania w swym programie wdrożenia BIM w budownictwie zakłada w 2025 roku zmniejszenie kosztów realizacji inwestycji o 33% i zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 50%. To wyjaśnia dlaczego cyfryzacja jest tak atrakcyjnym kierunkiem rozwoju w budownictwie i w wielu krajach jest wpisana do prawa zamówień publicznych.

Po co nam BIM? Wszak budownictwo działa, budowle powstają, inwestycje są realizowane, a więc po co nam BIM? Takie pytanie wydaje się być naturalne dla kogoś kto nie zna technologii BIM, ale i nie wnika w problemy jakie często trapią inwestycje budowlane. Przekraczanie kosztów i terminów, kiepskiej jakości projekt i dokumentacja, błędy ujawniające się podczas realizacji, kłopoty funkcjonalne na etapie użytkowania itp. to częste problemy, które przylgnęły do budownictwa tak, że stały się niemal jego immanentną cechą. Dziewięć na dziesięć inwestycji budowlanych doświadcza przekroczenia kosztów1. W Europie znanych jest wiele spektakularnych przykładów inwestycji z rażąco przekroczonym budżetem i czasem budowy. O budowie filharmonii w Hamburgu krążyła anegdota: jak długo będzie budowana filharmonia? Tak długo jak starczy pieniędzy. Pierwotny koszt 76 mln euro urósł do 866 mln. Jeden z najsłynniejszych projektów, w którym występuje znaczne przekroczenie kosztów była budowa tunelu pod kanałem La Manche. Koszty budowy wzrosły od 2600 milionów do 4650 milionów (80% więcej niż prognozowane koszty). Inne przykłady – most Humber w Wielkiej Brytanii (przekroczenie 175%). Badanie przeprowadzone w Korei, wykazało, że średni koszt końcowy siedmiu megaprojektów (koszt ponad 1 miliard USD) został przekroczony o 122,4% w porównaniu do pierwotnego kosztu w budżecie. Nawet w rygorystycznej Holandii analiza 78 projektów (drogowe: 37 projektów, kolej: 26 projektów, tunele: 8 projektów, mosty: 7 projektów) wykazała średnie przekroczenie kosztów o 16,5%2. W świetle powyższego, przekroczenie kosztów należy uznać za zjawisko globalne i stanowi istotną kwestię w zarządzaniu projektami budowlanymi. Zjawisko to nie ogranicza się do konkretnego kraju ani branży (budownictwo kubaturowe, infrastruktura, budowle inżynieryjne). Pewne różnice w przekroczeniu kosztów mogą być związane z różnymi czynnikami, takimi jak rozmiar projektu, typ projektu i lokalizacja projektu. A więc po co BIM? Ekonomiści mówią o efekcie BIM BAM BOOM w którym kwota zainwestowana na etapie projektu zwraca się dwudziestokrotnie wykonawcy i stukrotnie użytkownikowi. Ale inwestora mogą zainteresować także inne korzyści wynikłe z zastosowania BIM. Wśród podstawowych korzyści wymienia się:

Jakość dokumentacji projektowej; w technologii BIM rysunki 2D sporządzane są w dużym stopniu automatycznie na podstawie jednego źródła jakim jest model, co pozwala zachować spójność i zgodność pomiędzy poszczególnymi rysunkami. W tradycyjnym podejściu gdzie nie ma takiej gwarancji dokumentacja bywa pełna niezgodności. W BIM mamy zmniejszenie bądź całkowite wyeliminowanie błędów wynikających z kolizji projektowych. Najczęściej dotyczą one problemów na styku konstrukcja-instalacje i mogą powodować konieczność wstrzymania budowy, dokonania zmian w projekcie, a w konsekwencji wpływają na zwiększenie kosztów i czasu budowy.

Lepsza kontrola kosztów i harmonogramu budowy przez inwestora. Przedmiar w technologii BIM można wykonać kilkadziesiąt razy szybciej niż techniką 2D lub tradycyjnie. Dzięki temu można efektywnie przeprowadzić analizę wielu wariantów realizacyjnych uwzględniających różne materiały i technologie. Umożliwia to wybór przez wykonawcę wariantu kosztów i harmonogramu spełniających oczekiwania i ograniczenia kontraktowe określane przez inwestora. Cennym elementem technologii jest wizualizacja kosztorysów i harmonogramów w sposób czytelny i zrozumiały dla inwestora; służby inwestorskie mogą wprost – na modelu – kontrolować postęp prac i dowolne elementy przedmiaru.

Zgodność zrealizowanej inwestycji z dokumentacją. To bywa poważny problem związany z dokumentacja powykonawczą. Posługiwanie się wirtualnym modelem budowli jako podstawy do wszystkich bieżących działań ułatwia wprowadzanie zmian i utrzymanie aktualności modelu.

Kontrola jakości. Są już dostępne i wciąż powstają nowe i coraz lepsze aplikacje do kontroli jakości elementów dostarczanych na budowę jak i wykonawstwa. Są to narzędzia wykorzystujące możliwość wizualizacji modelu i ew. usterki mogą być łatwo przypisane do konkretnych miejsc i elementów modelu. Co istotne – inwestorzy dla skonsumowania tych korzyści nie muszą ponosić żadnych nakładów lub tylko niewielkie, potrzebne do tego aby móc wykorzystać zalety technologii BIM.

Zamówienia Publiczne
Zamawiający którzy chcą zamówić inwestycję z uwzględnieniem BIM odwołują się do ustawy z dnia 22 czerwca 2016 r. która w Art. 10e. stanowi: W przypadku zamówień na roboty budowlane lub konkursów zamawiający może wymagać użycia narzędzi elektronicznego modelowania danych budowlanych lub podobnych narzędzi. W takim przypadku zamawiający udostępnia środki dostępu do tych narzędzi zgodnie z art. 10d do czasu, gdy takie narzędzia staną się ogólnie dostępne.

Pojawia się tu wprawdzie problem sformułowania „narzędzi ogólnie dostępnych” ale dotyczy to etapu projektowania, bowiem do odczytania modelu przez Zamawiającego nie są potrzebne narzędzia elektronicznego modelowania danych budowlanych – wystarczające są tutaj programy takie jak przeglądarka BIM Vision opisywana w Wiadomościach wielokrotnie.

SIWZ

SIWZ powinien być prosty, konkurs nie
powinien narzucać rygorystycznych
warunków żeby inwestor dostał dużą liczbę
ofert z których może dokonać wyboru

Niektórzy polscy Zamawiający są świadomi tej sytuacji i wprowadzają BIM do wymagań SIWZ. Zgodnie z prawodawstwem krajowym i Unii Europejskiej Zamawiający publiczny ma obowiązek prowadzić inwestycję tak, by uzyskać najniższy koszt cyklu życia budynku, a nie jego wzniesienia.
W tym kontekście warto zwrócić uwagę na Art.91 p.3b, który mówi, że „ Kryterium kosztu można określić z wykorzystaniem rachunku kosztów cyklu życia.” zaś w p. 3c określa że: Rachunek kosztów cyklu życia może obejmować w szczególności koszty:

1) poniesione przez zamawiającego lub innych użytkowników związane z:
a) nabyciem,
b) użytkowaniem, w szczególności zużycie energii i innych zasobów,
c) utrzymaniem,
d) wycofaniem z eksploatacji, w szczególności koszty zbierania i recyklingu;
3d. W przypadku gdy zamawiający szacuje koszty z wykorzystaniem podejścia opartego na rachunku kosztów cyklu życia przedmiotu zamówienia, określa w specyfikacji istotnych warunków zamówienia dane, które mają przedstawić wykonawcy, oraz metodę, którą zastosuje do określenia kosztów cyklu życia na podstawie tych danych.”

art. 2, pkt 20
Cykl życia, „cykl życia” oznacza wszystkie kolejne lub powiązane ze sobą etapy, w tym działania badawczo-rozwojowe, które należy wykonać, produkcję, obrót i jego warunki, transport, użytkowanie i utrzymanie, w całym okresie istnienia produktu lub obiektu budowlanego lub świadczenia usługi, od nabycia surowca lub wytworzenia zasobów po wywóz, usunięcie i zakończenie obsługi lub użytkowania; Czytelnikom Wiadomości znany jest ten aspekt BIM, dotyczący możliwości określenia kosztów związanych z elementami b,c,d. A BIM jest właśnie narzędziem do osiągnięcia tego celu respektowanym przez wszystkie organy reprezentatywne dla inwestycji budowlanych od UZP i KE do MIB i GUNB.

Rozważmy dwa przykłady SIWZ (oba za http://ted.europa.eu). W pierwszym „Przedmiotem zamówienia jest wykonanie wielobranżowych projektów
budowlanych i wykonawczych, przedmiarów robót, kosztorysów inwestorskich i STWiORB wraz z uzyskaniem decyzji pozwolenia na budowę dla rozbudowy budynku S-1 o zachodnie i wschodnie skrzydło w ramach inwestycji pn. Rozbudowa i nadbudowa budynku S-1”. W opisie nie określono standardu projektu i dokumentacji, w szczególności nie odniesiono się do tego, czy projekt ma być opracowany w 2D czy innej.

Kryteria udzielenia zamówienia

• Kryterium jakości – Nazwa:
• Doświadczenie Projektanta Architekta (kierownika Zespołu) / Waga: 25
• Kryterium jakości – Nazwa:
• Wykonanie projektu w technologii BIM dla wszystkich branż / Waga: 15
• Cena – Waga: 60

Zamawiający jednakże chciał (w każdym razie tak deklarował) aby projekty zostały opracowane w standardzie BIM, wprowadził więc – jak mu się wydawało – stosowny warunek jako kryterium jakości ale dał mu tak niską wagę, że nie dawało to gwarancji, że tak będzie.

W drugim przypadku – Centrum Nauki Kopernik – podano następujący opis zamówienia:

Przedmiotem zamówienia jest opracowanie kompleksowej dokumentacji projektowej będącej opracowaniem pracy konkursowej złożonej przez
Wykonawcę w konkursie na opracowanie koncepcji architektonicznej budynku Pracowni Przewrotu Kopernikańskiego przy ulicy Wybrzeże Kościuszkowskie 20 w Warszawie, tj: 1) wykonanie, na podstawie koncepcji, programu funkcjonalno-użytkowego; 2) wykonanie szczegółowej, pokonkursowej koncepcji architektonicznej Inwestycji w technologii BIM; 3) wykonanie kompletnego, wielobranżowego projektu budowlanego Inwestycji w technologii BIM oraz dokumentacji tradycyjnej 2D oraz uzyskanie przez Wykonawcę, w imieniu Zamawiającego, ostatecznej decyzji o pozwoleniu na budowę oraz wszelkich innych decyzji, dokumentów architektoniczno-budowlanych niezbędnych Zamawiającemu w dalszym procesie
inwestycyjnym; 4) wykonanie kompletnego wielobranżowego projektu wykonawczego Inwestycji w technologii BIM oraz dokumentacji tradycyjnej 2D;

5) sprawowanie nadzoru autorskiego w procesie realizacji inwestycji objętej dokumentacją.

W tym przypadku opis nie pozostawia wątpliwości w kwestii technologii opracowania projektu, a kryterium dotyczy tylko ceny.

Wniosek: BIM wraz z innymi wiążącymi cechami winna być
określona dyrektywie w SIWZ. BIM jako jeden z kryteriów
wagowych obok np. ceny nie jest skuteczne.

Standardy kontraktów a BIM
Niektóre standardy kontraktów budowlanych powstały dość dawno i nie uwzględniają jeszcze BIM bądź robią to w niewielkim zakresie. Niektórzy znani wydawcy form zalecają, w jaki sposób ich umowy powinny uwzględniać BIM. Przykładami są Suplement JCT3 dla sektora publicznego, dodatek 10 do PPC20004 czy pakiet umów na zarządzanie czasem i kosztami w NEC35.

Znana i stosowana w Polsce FIDIC6 w swojej najnowszej wersji, milczy na temat BIM, co wywołuje niepewność u użytkowników, czy BIM został w ogóle zauważony przez organy redakcyjne. W szczególności chodzi o następujące kwestie:

• uzgodnienie terminów i sposobów przedkładania i zatwierdzania informacji projektowych i innych danych;
• wykrywanie kolizji, wczesne ostrzeganie i zarządzanie ryzykiem;
• wzajemne porozumienie w sprawie praw własności intelektualnej.

Standard kontraktów znany pod nazwą Consensus DOCS 301 BIM Addendum, który został wydany przez grupę wykonawców ze Stanów Zjednoczonych, jest innym przykładem umowy modelowej uwzględniającej specyfikę BIM. Postanowiono m.in., że w umowie powinien istnieć pisemny plan realizacji projektu BIM jako specjalny punkt odniesienia, tak aby członkowie zespołu mogli uczestniczyć w procesie planowania i
implementacji BIM w projekcie. Zestaw wymagań BIM w warunkach umowy zapewnia, że wszyscy członkowie zespołu projektowego wdrożą BIM zgodnie z planem projektu na poziomie prawnym.

W listopadzie 2009 r. opublikowano w Wielkiej Brytanii pierwszą edycję „AEC (UK) BIM Standard”. Jest to praktyczny standard BIM stosowany w projektowaniu i budowie budynków. Standard został opracowany wspólnie przez ekspertów z kilkunastu firm z brytyjskiego przemysłu budowlanego i służy do prowadzenia i wspierania standardu branżowego dla całego procesu budowy. Jednocześnie standard BIM jest zgodny z systemem umów FIDIC7. Obecnie zapowiadane jest wydanie -” Wytycznych technologicznych ” (Technology Guideline) i” Definicji zakresu wytycznych szczegółowych dla BIM ” (Definition of Scope Guideline Specific to BIM ). FIDIC jest przykładem rozwiązania prawno-organizacyjnego; dodatkowe wprowadzenie BIM pozwoli na uwzględnienie technicznych aspektów w procedurach dotyczących współpracy, praw autorskich, ryzyka czy kolizji.

Propozycja technologiczna dla Inwestorów 

Załóżmy, ze mamy do czynienia z inwestorem publicznym lub prywatnym, który permanentnie inicjuje budowlane przedsięwzięcia inwestycyjne, z których istotna część jest realizowana w BIM. W takim przypadku należałoby rozważyć takie rozwiązanie, które ułatwiłoby inwestorowi sprawowanie efektywnej kontroli w procesie inwestycyjnym. Zakładamy, ze model obiektu powstającego w ramach procesu inwestycyjnego wraz z pozostałą dokumentacją jest w dyspozycji inwestora, musi spełniać wymogi bezpieczeństwa i dostępności dla wszystkich interesariuszy oraz – dodajmy nie powinno być kosztowne. Propozycją, która dobrze pasuje do tej charakterystyki to rozwiązanie chmurowe, w którym na serwerze wynajętym lub wręcz
zakupionym przez inwestora umieszczona jest aplikacja udostępniająca model. Jest tu wiele możliwości płatnych jak i bezpłatnych jak BIM Vision. Co ważne –użytkownik nie musi dysponować mocnym sprzętem bo model jest przetwarzany na serwerze. Koszty jednokrotne w skali inwestycji są znikome, a rozwiązanie może być wykorzystywane permanentnie przez inwestora w innych przedsięwzięciach. Rozwiązanie to będzie opisane szerzej w oddzielnym tekście.